Esnaf Ahilik Sandığı ve Esnaf Ahilik Fonu
8 Eylül 1999 tarih 23810 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu (“İşsizlik Sigortası Kanunu”) uyarınca çalışanlar, iş akitleri sona erdiğinde belli şartları taşıdıklarında çalışmadıkları dönem için işsizlik maaşı alabilmekteyken, Bağ-Kur’a tabi esnaflar bu haktan yararlanamamakta ve işsiz kaldıklarında büyük sıkıntılar yaşamaktaydılar. 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren esnaflar da işten ayrılmaları halinde işsizlik maaşı almaya hak kazandılar.
Bu duruma engel olmak amacıyla, 8 Mart 2017 tarih ve 30001 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6824 sayılı “Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un (“Kanun”) 9. maddesi uyarınca 25 Ağustos 1999 tarihli ve İşsizlik Sigortası Kanunu’na eklenen madde ile, Esnaf Ahilik Sandığı’nın (“Sandık”) gerektirdiği görev ve hizmetler için mali kaynak sağlamak, piyasa şartlarında kaynakları değerlendirmek ve kanunların öngördüğü ödemelerde bulunmak üzere Esnaf Ahilik Sandığı kurulmuştur. İlgili düzenleme 1 Ocak 2018 tarihinde yürürlüğe girmiş olup söz konusu düzenleme kapsamında esnafa ilk işsizlik maaşı 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren verilmeye başlanmıştır.
Kanun uyarınca, Sandık, Türkiye İş Kurumu (“İŞKUR”) Yönetim Kurulu’nun kararları çerçevesinde işletilecek ve yönetilecektir. Sandık, fon kaynakları ile aynı usul ve esaslar çerçevesinde değerlendirilecek olup Sayıştay tarafından denetlenecektir.
Sandık gelirleri, Sandık primlerinden, bu primlerin değerlendirilmesinden elde edilen kazanç ve iratlardan, Sandık’ın açık vermesi durumunda Devlet tarafından sağlanacak katkılardan, sigortalılardan alınacak ceza, gecikme zammı ve faizlerden, diğer gelir ve kazançlar ile bağışlardan oluşacaktır.
Sandık, bütçe kapsamı dışında olup gelirlerinden vergi kesintileri hariç hiçbir şekilde kesinti yapılamaz ve gelirleri genel bütçeye gelir kaydedilemeyeceği düzenlenmiştir. Sandığın gelir ve giderleri üçer aylık dönemler hâlinde 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu’na göre ruhsat almış, denetim yetkisine sahip meslek mensubu yeminli malî müşavirlere denetlettirilerek denetim raporlarının sonuçları ilân edilecektir. Sandık gelirleri ile bu gelirlerle alınan her türlü taşınır ve taşınmazlar İŞKUR Yönetim Kurulu’na aittir. Sandık, damga vergisi hariç her türlü vergi, resim ve harçtan muaftır.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (“SSK Kanunu”) kapsamındaki isteğe bağlı sigortalılar, 6132 sayılı At Yarışları Hakkında Kanuna tabi jokey ve antrenörler, köy ve mahalle muhtarları ile tarımsal faaliyette bulunanlar hariç olmak üzere; SSK Kanunu kapsamında hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanların Sandık kapsamında Sandık sigortalısı sayılacağı düzenlenmiştir.
Sandık sigortası zorunludur. Bu madde kapsamına giren ve hala faaliyette olanların ilgili maddenin yürürlüğe girdiği tarihte, faaliyetine daha sonra başlayanların ise başladıkları tarihten itibaren “Esnaf Ahilik Sandığı sigortalısı” olacakları belirlenmiştir.
Sandık sigortasının gerektirdiği ödemeleri, hizmet ve yönetim giderlerini karşılamak üzere, Sandık sigortalıları ve Devlet primi ödeyecektir. Primi sigortalının SSK Kanunu belirlenen prime esas günlük kazançlarından, %2 sigortalı ve %1 Devlet payı olarak alınır. Ancak alınacak günlük prim tutarı, prime esas günlük kazanç alt sınırının iki katı üzerinden hesaplanacak tutardan fazla olamaz. Bu oranlara denk gelen prim ücreti esnaf tarafından en az 40,59-TL, devlet tarafından ise en az 20,29-TL olarak ödenecektir. Herhangi bir nedenle sigortalılık durumunun sona ermesi halinde, o ana kadar sigortalıdan kesilen primler ile Devlet payı iade edilmeyecektir. Sigortalılarca ödenen primler, kazancın tespitinde gider olarak kabul edilir.
Günlük ödenek, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama kazancının %40’ıdır. Bu şekilde hesaplanan ödenek miktarı, 4857 sayılı İş Kanunu’na göre belirlenen aylık asgari ücretin brüt tutarının %80’ini geçemez.
Sandık sigortalıları için işsizlik ödeneğinden faydalanma şartları şunlardır:
a. Sandık sigortalısı işyerini kapatmalı veya iflas etmiş olmalıdır.
b. Sandık sigortalısına en az 3 yıl prim ödenmiş olmalıdır.
c. Sandık sigortalısı işi bırakmadan önceki son 120 gün sürekli çalışmış olmalıdır.
d. Prim borcu bulunmamalıdır. 90 günlük süreye ilişkin prim borcu olması hali aşağıda değerlendirilmiştir.
Bu şartların sağlanması halinde,
a. 600 gün faaliyetini sürdüren ve Sandık primi ödemiş olanlara 180 gün,
b. 900 gün faaliyetini sürdüren ve Sandık primi ödemiş olanlara 240 gün,
c. 1080 gün faaliyetini sürdüren ve Sandık primi ödemiş olanlara 300 gün,
süre ile Sandık ödeneği verilir. Sandık ödeneği başvuruları izleyen ayın sonuna kadar sonuçlandırılır.
Ödeme tarihini öne çekmeye Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı yetkilidir. Sandık ödeneği damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaz ve nafaka borçları dışında haciz veya başkasına devir ve temlik edilemez. Sigortalı, Sandık ödeneğinden yararlanma süresini doldurmadan tekrar faaliyetine başlar ve Sandık ödeneğinden yararlanmak için bu maddenin öngördüğü şartları yerine getiremeden yeniden faaliyetine son verirse, daha önce hak ettiği Sandık ödeneği süresini dolduruncaya kadar bu haktan yararlanmaya devam eder. Bu maddenin öngördüğü şartları yerine getirmek suretiyle yeniden faaliyetin son bulması halinde ise sadece bu yeni hak sahipliğinden doğan süre kadar Sandık ödeneği ödeneceği düzenlenmiştir.
Sandık sigortalılarından iflas istemiyle mahkemeye başvurulmuş olmak suretiyle veya iflasa tabi olmamakla birlikte işyerini kapatmak suretiyle sigortalılığı sona erenler, sigortalılığının sona erdiği tarihi izleyen günden itibaren otuz gün içinde İŞKUR’a doğrudan veya elektronik ortamda başvurarak yeni bir iş almaya hazır olduklarını kaydettirmeleri gerekmekte ve bu maddede yer alan prim ödeme koşullarını sağlamış olmaları ile prim ve bu prime ilişkin herhangi bir borcunun olmaması kaydıyla Sandık ödeneği almaya hak kazanacakları belirlenmiştir.
Ancak sigortalılığının sona ermesinden önceki en fazla 90 günlük süreye ilişkin Sandık prim borcu olan sigortalılar, bu maddede sayılan diğer şartları sağlamaları ve bu döneme ilişkin Sandık prim borçlarının alacakları ödenekten tahsil edilmesi kaydıyla Sandık ödeneğinden faydalandırılacaktır. 21 Temmuz 1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanuna göre tecil ve taksitlendirilmiş veya ilgili diğer kanunlar uyarınca prim borçları yeniden yapılandırılmış Sandık prim borcu olanlar, tecil ve taksitlendirmeleri veya yapılandırmaları bozulmamış olması şartıyla Sandık ödeneğinden faydalandırılacağı düzenlenmiştir. Mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen sürenin Sandık ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşüleceği belirlenmiştir.
Ayrıca Sandık sigortalılarından hileli iflas eden veya işyerini usul ve füruuna ya da muvazaalı olarak üçüncü şahıslara devredenlere yapılan ödemeler ile sigortalının kusurundan kaynaklandığı belirlenen fazla ödemeler yasal faizi ile geri alınacaktır. Ölen sigortalılara yapılmış fazla ve yersiz ödemeler geri tahsil edilmeyecektir. Sandık sigortalıları için düzenlenecek kurs ve programlara ilişkin olarak Gümrük ve Ticaret Bakanlığının görüşü alınacaktır.
Prim oranlarını, prim ödeme gün sayısı ve ödenek sürelerini, İŞKUR bütçesine aktarılacak prim gelirlerinin oranını bir katına kadar artırmaya veya yarı oranına kadar eksiltmeye Bakanlar Kurulu’nun yetkili olduğu düzenlenmiştir.
Kanun’un tam metnine ulaşmak için lütfen buraya tıklayınız.
Nur Duygu Bozkurt, Avukat
Nur İpek Gülseren, Stajyer Avukat
