Çeke Aval Kaydı Konulması ve Sonuçları

Halihazırda bu uygulamaların devamı ile birlikte değişen ekonomik koşullar, sektör oyuncularının alacaklarını farklı yöntemlerle de teminat altına almak istemeleri nedeniyle yeni bir teminat yöntemi olarak aval kayıtlı çek alma yöntemi gündeme sıklıkla gelmeye başlamıştır.

Bu yazımız ile ticari ilişki içerisinde bulunan sektör oyuncularından teminat olarak avalli çek alınması durumunda işbu çekin niteliği, avalli çek alınmasındaki hukuki risklerin analizi ve tahsilat sürecine açıklık getirmekteyiz.

ÇEKTE AVAL KAYDI VE TEMİNAT NİTELİĞİ
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (“TTK”) 794. maddesi uyarınca çekte yazılı bedelin ödenmesi, kısmen veya tamamen aval ile teminat altına alınabilir. Aval, kambiyo senedinin ödenmesini kısmen veya tamamen teminat altına alan özellikli bir kambiyo taahhüdüdür. Diğer bir ifade ile aval, kambiyo senetlerine özgü şahsi bir kefalettir. Öncelikle belirtmek gerekir ki, aval, çekte yer alan ve çek ile borç altına giren gerçek veya tüzel kişinin lehine çek bedelinin ödenmemesi durumunda bedelin tahsili için üçüncü bir kişiye başvurabilme imkanı veren bir taahhüttür. Böylece, aval veren, hamiline, çekten doğan haklarını elde edebileceği konusunda bir teminat sağlamaktadır. Özellikle hamilin çek bedelini tamamen veya kısmen muhatap bankadan tahsil edemediği durumlarda, çeki düzenleyen, lehtar ve cirantalar gibi aval verenin de takip edilmesi söz konusu olmaktadır.

AVAL KİMLER TARAFINDAN VERİLEBİLİR?
TTK madde 700 uyarınca aval, poliçede imzası bulunan herhangi bir kişi veya üçüncü bir kişi tarafından da verilebilir. Aval, senedin borçluları hariç kambiyo senedine imza koyan ya da koymayan kimseler tarafından da verilebilir. Senedi nihai ödeyecek kişiler asıl borçlu oldukları için bu kişiler tarafından verilecek aval ek bir teminat sağlamayacaktır bu sebeple asıl borçlular tarafından aval verilmesi mümkün değildir.

Aval verme ehliyeti ise; kambiyo senedine imza atarak senet dolayısıyla sorumluluk altına girecek kişinin ehliyetinin olup olmadığı, gerçek veya tüzel kişi olmasına göre, TMK’nın ve TTK’nın ehliyete ilişkin hükümlerine göre belirlenmektedir. Aval verme işlemi şirketin işletme konusu içine giriyorsa, şirketin amacının gerçekleşmesine hizmet ediyorsa ve şirkete menfaat sağlıyorsa, şirketin aval verme bakımından hak ehliyetine haiz olduğu şeklinde kabul edilmektedir. Bu sebeple aval, üçüncü bir şahıs tarafından da şirket tarafından da verilebilmektedir.

AVAL VERENİN SORUMLULUĞU
Aval verenin sorumluluğu, lehine aval verdiği kişinin sorumluluğu ile aynıdır. Ayrıca bu sorumluluk, lehine aval verdiği kişinin sorumluluğundan da bağımsızdır. Dolayısı ile aval veren, lehine aval verdiği kişinin ileri sürebileceği şahsi def’ileri ileri süremez. Örneğin lehine aval verilenin imzası sahte olsa veya ehliyetsiz olsa dahi aval verenin sorumluluğu devam eder. Bununla birlikte, aval verenin kendine ait şahsi def’ileri ileri sürmesinde bir engel yoktur.

Aval müteselsil sorumluluk oluşturan bir kambiyo taahhüdü olduğundan, alacaklı borçlanma sırasına bağlı kalmaksızın doğrudan aval verene gidebilmektedir.

Düzenleyenin hem hukuki hem cezai sorumluluğu bulunmak ile birlikte aval verenin hukuki sorumluluğu mevcut ise de cezai olarak çekin karşılıksız çıkması sebebiyle sorumluluğu bulunmamaktadır.

AVALLİ ÇEKİN TEMİNAT OLARAK GÖSTERİLMESİNİN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI
Avalli çekin teminat olarak gösterilmesinin avantajlarını belirtmek gerekir ise;

• Avalin amacı, kambiyo senedinin tedavülünü kolaylaştırmaktır. Güvenilir bir imzanın, kambiyo senedinin ödeneceğini garantilemesi ve gerektiğinde bizzat ödemede bulunacağını belirtmesi, senede güven duyulmasını ve hamilin bu senedi kolaylıkla devretmesini sağlamaktadır.
• Aval kaydı, şahsi bir teminat niteliği taşıdığından alacak miktarının tahsil edilmesi gerektiğinde çeki düzenleyene veya aval verene ayrı ayrı gitmek konusunda takdir hakkı mevcut olup birden fazla özneden alacak tahsil etme imkanı doğmaktadır.
• Aval ile teminat altına alınan kambiyo taahhüdü şekil noksanlığından başka bir sebeple geçersiz olsa dahi aval geçerliliğini sürdürür.

Avalli çekin teminat olarak gösterilmesinin dezavantajları ise;

• Her ne kadar yukarıda avantajlar sıralanmış olsa da, çekin karşılıksız çıkması durumunda alacağı tahsil etme süresinin uzama ihtimali ile birlikte aval veren veyahut düzenleyenin alacağı karşılayacak miktarda varlıklarının olmaması durumunda hiç tahsil edilmeme ihtimali dezavantajı ile alacağa kavuşamama durumu söz konusu olabilmektedir. Ayrıca, çekin karşılıksız çıkması durumunda avalin cezai sorumluluğuna gidilemez.
• Banka teminat mektupları ile kıyaslandığında teminat olarak koruyuculuğu daha düşüktür. Teminat mektuplarında muhatabın takibi ve gerektiğinde mektubun paraya çevrilmesi süreçleri herhangi bir itiraza konu olmaksızın çok daha hızlı ve risksiz ilerlerken, avalli çekte alacağa kavuşma süreci ve ihtimali asıl borçlunun veya aval verenin haczi kabil mal varlığının tespitine ve ilgili icra işlemlerinin usulüne uygun şekilde sonuçlanmasına (olası bir ihtilaf anlamında karşı tarafın itirazları olmuşsa bunların giderilmesine) bağlı olacaktır.
• Teminat mektubu alındığında teminat ilişkisi asli bir borçtur ve temel ilişki geçersiz olsa dahi teminat mektubu geçerliliğini korur, aval ise feri borç niteliğindedir. Aval verilen hukuki ilişki geçersizse ya da herhangi bir nedenle geçersiz hale gelmiş veya ortadan kalkmışsa aval verenin de borcu sona erer.

AVALİN VERİLMESİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

• Aval, daima kambiyo senedi metninde yer alan bir kayıt olmalıdır.
• Avalin senet metni yahut alonj üzerine “aval içindir” yahut benzeri bir ifade ile (örneğin müşterek borçlu/garanti eden/kefil olarak/ müşterek borçlu ve müteselsil kefil) yer alması gerekmektedir.
• Aval kaydı, kısmi aval saklı kalmak kaydıyla herhangi bir kayıt ya da şarta bağlı olmamalıdır. Aksi takdirde aval geçerli olmakla birlikte şart yazılmamış kabul edilir.
• Yalnızca imzadan oluşan aval şerhinin ön yüze atılması gerekmektedir.
• Avalli çekin teminat olarak alınması durumunda piyasa oyuncularının hesabın karşılıklı mutabakatı ile mutabakatın çözülmemesi durumunda çekin tasfiye edileceği tarih de esas alınarak çekte keşide tarihinin bu dönemlerin son gününe denk gelecek şekilde ileriye dönük yazılması uygun olacaktır.

AVALLİ ÇEKİN TAHSİL SÜRECİ
Çek süresinde ibraz edilmiş, karşılıksız çıkmış ise alacaklı hamil kambiyo senedine mahsus yolla icra takibi yapabilir. İşbu icra takibi aval verene karşı yapılabileceği gibi düzenleyene karşı da yapılabilmektedir. İcra takibi için başvuruda bulunduktan sonra, borçlu tarafa ödeme emri gönderilmektedir. Çekler, kambiyo senedi niteliğinde olduğundan dolayı gönderilen icra emrine itiraz için borçluya 5 gün süre tanınmaktadır. 5 günlük süre içerisinde borçlu tarafın herhangi bir itirazda bulunmaması durumunda icra takibi kesinleşmiş olmaktadır. İcra takibinin kesinleşmesi ile birlikte, borcun haciz yolu ile tahsil edilmesi için başvuruda bulunulmalıdır. Haciz işleminin gerçekleşmesi durumunda çek üzerinde yazan tutara ek olarak; çekin ödeme tarihinden itibaren yaşanan gecikmenin faizi, icra takibi için yapılan masraflar ve avukat giderleri ile çekin binde üçünü aşmamak koşulu ile komisyon ödemesi talep etmek de mümkündür.

Ayrıca, karşılıksız çek durumunda düzenleyenin alacaklarını kaçırma ihtimalinin mevcut olduğu kabul edildiğinden çek hamilinin tercihine göre aval verene veya düzenleyene karşı ihtiyati haciz kararı da alma imkanı bulunmaktadır. İhtiyati haciz kararı ile borçlu düzenleyen ve avalin taşınır ve taşınmaz mallarını ya da üçüncü kişilerdeki alacaklarını ihtiyaten haczettirme imkanı ortaya çıkmaktadır.

Kısaca belirtmek gerekirse, aval kaydı bulunan çek de kambiyo senetlerine özgü takip yolu ile icra takibine konu edilmekte olup farklı olarak takibin muhatabı aval veya düzenleyen olabilmektedir.

MORAL | KINIKOĞLU | PAMUKKALE | KÖKENEK
Göktürk Şahin, Kıdemli Avukat
Ebrar Turan, Avukat