Elektronik ticaretin günümüzdeki önemi tartışılmaz. E-ticaret hacminin gittikçe arttığı bugünlerde, e-ticaret işlemlerinde Rekabet Hukukunun da geliştiğini görüyoruz.
Çeşitli kurumlar da e-ticaret alanında incelemeler yapmaya başladılar. Özellikle Rekabet Kurulu (“Kurul”) e-pazaryerlerini dikkatle incelemeye başladı ve bir nevi sektörün fotoğrafını çekerek bir ön rapor yayınladı. Kurul’un hazırladığı E-Pazaryeri Platformları Sektör İncelemesi Ön Raporu (“E-Pazaryeri Platformları Ön Raporu”), 7 Mayıs 2021 tarihinde Rekabet Kurumu internet adresinde yayımlandı.
Genel anlamda Kurul, E-pazaryeri Platformları Ön Raporu ile, e-ticaret hacimlerinde yaşanan artış ve gelişmeler ışığında Rekabet Hukukunda politikalar belirlemeyi amaçlamaktadır.
E-Pazaryeri Platformları Ön Raporu, e-pazaryeri iş modelinden ve e-pazaryerlerinin uygulamalarından beslenen tüm rekabetçi ve rekabet karşıtı etkilerin anlaşılabilmesini ve uygun politikaların belirlenebilmesi amacıyla e-pazaryerlerinin işleyişini anlamayı ve bu alanda rekabeti işler kılan ve/veya aksatan unsurları tanımlamayı hedeflemektedir.
E-Pazaryeri Platformları Ön Raporu’nun 364 sayfa uzunluğunda olduğu dikkate alındığında, raporun kendisinin ne kadar detaylı olacağı ve ne gibi gelişmelere yol açacağı merakla beklenmekte! Zira, E-Pazaryeri Platformları Ön Raporu dahi halihazırdaki problemlere ve bunların çözümlerine ışık tutmaktadır.
E-pazaryerleri, alıcılar ile satıcıların üçüncü bir taraf aracılığıyla elektronik ortamda bir araya geldiği ve ticari faaliyetlerin gerçekleştiği sanal ortamdır.
Dijital alanda yaşanan değişim ve dönüşümle birlikte, (Rekabet Hukuku ile ilişkisini
burada incelediğimiz) elektronik ticarette yaşanan gelişmelerin doğurduğu yeni iş modelleri mevcut. Bu modellerden birisi olan ve hızla gelişerek değişime yön veren önemli bir piyasa aktörü olarak karşımıza çıkan e-pazaryerleri, işlem hacimlerini istikrarlı bir şekilde artırmaktadırlar.
I. Ön Rapor Kapsamındaki Temel Tespitler
-
E-pazaryerleri sahip oldukları iktisadi yapı ve işleyiş özellikleri ile geleneksel pazarlardan farklılaşan bir rekabet düzeni ve gelişimine sahip olup platformların güçlü ağ etkileri, ölçek ve kapsam ekonomileri ile tek/sınırlı kaynak beslemesi, veri temelli işleyiş gibi iktisadi özellikleri, pazara giriş ve pazarda tutunma önünde yüksek giriş engelleri oluşturabilmektedir.
-
Giriş ve gelişme önündeki yüksek giriş engelleri, pazarın kendi kendini düzeltme ihtimalini önemli ölçüde ortadan kaldırmakta; pazarda, sınırlı sayıdaki yerleşik teşebbüs lehine kendi kendini besleyen bir pazar gücü- yoğunlaşma döngüsüne neden olabilmektedir.
-
Bahsi geçen döngü, “pazar içi rekabeti” kısa zaman zarfında “pazar için rekabete” dönüştürebilmekte, bu rekabet dâhilinde “kazananın hepsini aldığı” bir rekabet düzeni ortaya çıkabilmektedir. Dolayısıyla, platform iş modelinin yapısal ve işleyiş özelliklerinden kaynaklı olarak pazarın evrilmesi, yani tekelleşmesi söz konusu olabilmektedir.
-
Yapısal aksaklıkların beslediği, dayanıklı pazar gücü, yerleşik teşebbüslere rakiplerini pazardan dışlama güdü ve imkânı sağladığı gibi, platformda yer alan satıcı ve tüketicilerin de adil olmayan şartlar altında rekabet karşıtı etkilere maruz kalmasına zemin hazırlamaktadır.
II. Pazarın Mevcut Görünümüne İlişkin Tespitler-
Gerek toplam gerek kategori bazlı gerekse aracılık işlem hacimleri gelişimleri 2018 yılından itibaren Trendyol’un rakiplerini geride bırakan bir büyüme trendine girdiğini göstermektedir.
-
Trendyol’un pazardaki hızlı yükselişinde küresel ölçekte önemli bir oyuncu olan Alibaba’nın 2018 yılında Trendyol’a ortak olmasının etkili olduğu, söz konusu ortaklıkla birlikte Trendyol’un pazarlama faaliyet ve yatırımlarında yoğunlaşma yaşandığı gözlenmektedir.
-
Pazarda Hepsiburada başta olmak üzere N11 ve Gittigidiyor diğer önde gelen pazaryerleri olup küresel ölçekte bir diğer önemli oyuncu olan Amazon, 2018 yılında Türkiye pazarına giriş yapmakla birlikte girişinden bu yana önemli bir büyüme kaydedememiştir.
-
Çok kategorili pazaryerleri ağırlıklı olarak hibrit yapıda olmakla birlikte, platformlarındaki satışlar bakımından Trendyol, Hepsiburada ve Amazon Türkiye’nin satıcı rolü oldukça belirgindir.
-
Hibrit yapı, pazaryerine faaliyetlerinde önemli esneklik sağlamakta ve pazaryerinin üçüncü taraf satıcılara olan ihtiyacını azaltmakta; hibrit pazaryerleri, üçüncü taraf satıcılar karşısında aynı zamanda rakip konuma gelmektedir. Bu eşanlı rol itibarıyla ortaya çıkan çıkar çatışmaları, pazaryerinin kendini kayırmasına yönelik rekabet endişelerini beslemektedir.
-
Satıcılarının %48,9’u Trendyol’u ‘vazgeçilmez ticari ortak’ olarak tanımlarken, Trendyol’u takiben en yüksek orana sahip Hepsiburada için bu oran %27,3 seviyesindedir.
-
Pazaryerlerinin, asimetrik pazarlık gücü ölçüsünde, üçüncü taraf satıcılara ticaret koşullarını tek taraflı dikte etme imkânı doğmakta olup buna bağlı olarak satıcıların sömürülmesi endişeleri gün yüzüne çıkmaktadır.
III. Platformlar Arası Rekabet Bakımından Temel Endişeler -
E-pazaryeri platformları pazarı bakımından (i) en çok kayrılan müşteri (“EKM”) (ii) münhasırlık koşulları ve (iii) verinin taşınabilirliğinin engellenmesinin platformlar arası rekabeti hedef alabilecek temel uygulamalar olduğu değerlendirilmektedir.
-
Fiyat ve diğer satış koşullarına yönelik olarak satıcılara, özellikle geçit bekçisi niteliğindeki pazaryerleri tarafından getirilecek geniş EKM koşulunun, pazarda komisyon oranlarına dayalı rekabeti azaltmak suretiyle fiyat katılığına neden olabileceği, pazara girişi ve pazarda büyümeyi engelleyebileceği değerlendirilmektedir.
-
Platform EKM koşulunun, pazarın perakende seviyesine ilişkin olmasının, olası rekabet karşıtı etkiyi güçlendirdiği ve uygulamaya bağlı tüketici refah kaybının da bu ölçüde artacağı değerlendirilmektedir.
-
Geniş EKM koşulunun geçit bekçisi pazaryer(ler)ince kullanılması durumunda yaratılması muhtemel rekabet karşıtı etkinin, olası etkinlik kazanımları ile telafisinin mümkün olmadığı; dar EKM ve fiili/sözleşmesel münhasırlık koşullarının geçit bekçileri tarafından uygulanması halinde ise rekabeti kısıtlayıcı etkilerinin daha fazla olacağı ancak, bu uygulamaların meşruiyeti noktasında dosya bazında değerlendirme yapılmasının daha uygun olduğu düşünülmektedir.
-
Geçit bekçisi pazaryer(ler)inin, tüketici ve satıcıların çoklu erişim imkânlarını kısıtlamamak adına, verilerine erişim ve bunların başka platformlara taşınması önünde teknik veya davranışsal engel yaratmaması gerektiği değerlendirilmektedir.
IV. Platform İçi Rekabet Bakımından Temel Endişeler -
E-pazaryeri platformları pazarında kendini kayırma davranışlarına yönelik olarak (i) liste ve sıralamalarda kendi ürününe öncelik sağlama, (ii) satıcı verilerinin kullanılması ile kendi satıcısı olduğu ürünlerde haksız avantaj temin etme ve (iii) ilişkili hizmetlerinden faydalanan satıcılara, diğer satıcılara oranla haksız avantaj temin etme konuları ön plana çıkmakta olup bu alanlarda pazaryeri lehine önemli bilgi asimetrisi ve opaklık söz konusu olabilmektedir.
-
Pazaryerlerinin, üçüncü taraf satıcılar karşısında asimetrik pazarlık gücüne sahip olduğu görülmekte olup asimetrik pazarlık gücü, pazaryerlerine ticaret koşullarını tek taraflı belirleme imkân ve yeteneği verirken; buna maruz kalan satıcılar, önemli bir belirsizlik ve ticari riskle karşı karşıya kalabilmektedir.
-
E-pazaryerlerinin, kendi platformlarında satıcı olarak da yer almalarına bağlı olarak gelişen, pazaryerinin, üçüncü taraf satıcılar karşısında aynı zamanda rakip olmasına yol açan eşanlı rolü; özellikle geçit bekçisi pazaryer(ler)i bakımından, ‘kendini kayırma’ ekseninde rekabet endişelerini gündeme getirmektedir.
V. Tüketiciler Bakımından Temel Endişeler -
E-pazaryeri platformu pazarı bakımından tüketicilerin, diğer platform pazarlarında olduğu gibi, ücretsiz hizmet yanılgısına düşebildikleri, bu durumda para karşılığında sunulan hizmetler bakımından gösterdikleri duyarlılığı verileri ile ödeme yaptıklarında göstermedikleri, bu eğilimin tüketicileri aşırı veri toplanması ve gizliliğin ihlal edilmesi gibi sömürülere açık hale getirdiği değerlendirilmektedir.
-
Tüketicilerin, pazaryerlerince hangi verilerinin toplandığı, ne şekilde kullanıldığı ve nasıl sunulduğu noktasında bilgi asimetrisinden ve opaklıktan muzdarip olduğu, bunun tüketicilerin özerkliğini olumsuz etkilediği ve tüketicileri manipülasyona ve sömürüye açık hale getirdiği değerlendirilmektedir.
-
Yapısal olarak yüksek giriş engelleri nedeniyle önemli ölçüde daralan yeni girişlerin, öldürücü devralmalar ile daha da sınırlandırılabileceği değerlendirilmektedir.
VI. Politika Önerileri-
Sektör incelemesinin Ön Rapor sürecinde elde edilen bulgular çerçevesinde öne çıkan rekabet sorunlarına yönelik olarak, pazarın rekabetçiliğini temin etmek üzere aşağıdaki politikalar önerilmiştir:
i. Rekabet Hukuku ikincil mevzuatının güçlendirilmesi-
E-pazaryeri platformları pazarı, hızlı yoğunlaşma eğilimi, yerleşik teşebbüslere, diğer fiili veya potansiyel rakiplerce yakalanması zor bir pazar gücü ve konumu vermekte ve buna bağlı olarak bu piyasalar bakımından Rekabet Hukuku kurallarının, genel olarak, daha muhafazakâr ve sert şekilde uygulanması ihtiyacı doğmaktadır.
-
Bu ihtiyaca binaen, Rekabet Hukuku kurallarının nasıl uygulanacağını düzenleyen ikincil mevzuatın platform ekonomisi bakımından gözlemlenen belirsizlikleri ortadan kaldıracak şekilde güçlendirilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.
ii. “Platform Davranış Kodu” düzenlemesi-
Aşağıda genel itibarla sunulan hükümleri içerecek bir Platform Davranış Kodu’nun hazırlanmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir:
-
Sözleşme koşulları açık ve anlaşılır bir dilde yazılı ve satıcılar bakımından her aşamada kolayca erişebilir olmalı; satıcının hesabının hangi durumlarda askıya alınacağı veya ne tür kısıtlamaların ne zaman, hangi koşullar altında ve nasıl uygulanacağı hususları gerekçeleriyle birlikte sözleşme hüküm ve koşullarında açıklanmalıdır.
-
Sözleşme koşullarında yapılması planlanan değişikliklere ilişkin, satıcılar makul süre öncesinde bilgilendirilmeli ve satıcının ilgili değişiklik nedeniyle sözleşmeyi haklı sebeple sonlandırma hakkı bulunmalı; sözleşme koşulları geriye dönük şekilde değiştirilmemelidir.
-
Satıcıyla ilişkilerin dondurulması veya sonlandırılması durumunda bilgilendirme, 30 gün öncesinde ve gerekçeleriyle birlikte yapılmalıdır.
-
Pazaryerinin listeleme/sıralamada dikkate aldığı kriterler ve bu kriterlerin önemi, satıcılara, sözleşme ve koşullar dâhilinde açıklanmalıdır.
-
Pazaryerinin, kargo gibi yan hizmetleri sunmasına ilişkin koşul ve şartlar, sözleşme hüküm ve koşullarında açıkça yer almalıdır.
-
Pazaryerinin satıcılardan talep ettiği bedel ve ücretlere ilişkin genel ücret tarifesi şeffaf bir şekilde satıcıların erişimine açık olmalıdır. Bu ücretlerin, satıcılar bakımından hangi durum ve şartlarda farklılaşacağı hususu da ilgili sözleşme hüküm ve koşullarında açıklanmalıdır.
-
Pazaryerleri, tüketici ve satıcıların pazaryerine sağladıkları verilere erişimlerini sağlamalıdır.
-
Pazaryerleri, satıcı şikâyetlerine yönelik olarak satıcıların kolayca ulaşabileceği, ücretsiz ve makul sürede çözüm sunan bir dâhili bir birim kurmalıdır.
iii. Geçit bekçisi düzenlemesi
Geçit bekçisi olarak tayin edilecek teşebbüs(ler)e aşağıdaki yükümlülüklerin getirilmesinin uygun olacağı değerlendirilmektedir:
-
Satıcılarına sözleşmesel veya fiili geniş EKM koşulu getirmemelidir.
-
Satıcılarının pazaryeri ile yaşadığı sorunlara yönelik olarak ilgili kamu otoriteleri ile iletişime geçmesini engelleyecek veya kısıtlayacak davranışlarda bulunmamalıdır.
-
Satıcıların faaliyetleri dolayısıyla edindiği kamuya açık olmayan veriyi bu satıcıların ürünleriyle rekabet halindeki kendi ürünlerinde kullanmaktan sakınmalıdır.
-
Platformundaki sıralamalarda kendi veya grubuna ait firmaların ürününe avantaj sağlamamalıdır.
-
Satıcılarına, platformdaki satışlarının karlılığını takip edebilmeleri bakımından performans araçlarına ücretsiz, etkin, kaliteli ve gerçek zamanlı erişim sağlamalıdır.
-
Satıcılarının veya tüketicilerin pazaryerine sağladıkları verileri başka platformlara taşınması önünde teknik veya davranışsal engel yaratmamalıdır.
-
Satıcılarına, veya satıcılarca yetkilendirilmiş üçüncü taraflara, satıcının pazaryerine sağladığı verilere ve bu veriden üretilen verilere ücretsiz, etkin, kaliteli ve gerçek zamanlı erişim sağlamalıdır.
-
Gerçekleştirdiği tüm devralmaları, 2010/4 sayılı Rekabet Kurulundan İzin Alınması Gereken Birleşme ve Devralmalar Hakkında Tebliğ’de yer verilen bildirim eşiklerinden bağımsız olarak Rekabet Kurulu’na bildirmelidir.
Kurul tarafından kamuoyunun Ön Rapor’un bulgu, tespit, değerlendirme ve politika önerilerine yönelik görüşlerini 9 Temmuz 2021 tarihine kadar iletilebileceği ve sektör paydaşlarının katılımıyla yakın zamanda bir çalıştay düzenlenmesinin planlandığı belirtilmiştir.
Ön Rapor’un tam metnine
buradan ulaşabilirsiniz. Bu metnin tamamen incelenmesi halinde, e-pazaryerlerinin mevcut durumunun net bir görünümü hakkında bilgi sahibi olunabilecektir.
Nur Duygu Bozkurt Kadirhan, Kıdemli Avukat
Burak Batı, Avukat
İrem Tanık, Stajyer Avukat