Rusya ve Ukrayna Krizi Açısından Uygulanmakta Olan Yaptırımlar ve Türk Şirketlerine Olası Etkileri

Bu yazımız ile birlikte Rusya’ya karşı Dünya genelinde halihazırda uygulanmakta olan başlıca yaptırımları, bu yaptırımların olası etkilerini ve genel perspektifi değerlendirdik.

Ancak, Dünya genelinde hızlı gelişen dinamikler ile birlikte, özellikle Rusya’nın kontrol altına alınabilmesi için uygulanan yaptırımların çok kısa periyotlar halinde değişmekte olduğunu, başta Birleşmiş Milletler olmak üzere, Dünya ülkeleri tarafından olası yeni yaptırımların gündeme gelebileceğini de belirtmek isteriz.

A. UYGULANAN BAŞLICA YAPTIRIMLAR

I. ABD Tarafından Uygulanan Yaptırımlar
İlk olarak belirtmek gerekir ki; ABD hükümeti ABD'li şirketlerin ve kişilerin Rusya Merkez Bankası, Rusya Varlık Fonu ve Rusya Maliye Bakanlığı ile işlem yapmasını yasaklamıştır. ABD Hazine Bakanlığı tarafından belirtildiği üzere, ABD'de ve vatandaşları elinde bulunan Rusya Merkez Bankası varlıkları ABD Hazine Müsteşarlığı'na bağlı Yabancı Varlıkları Kontrol Birimi tarafından dondurulacaktır. Yaptırımlar şimdiye kadar Rus para birimi olan rublenin dolar karşısında yaklaşık yüzde otuz oranında düşmesine neden olmuş olmuştur.

ABD tarafından yayınlanmış olan 14.065 sayılı Yürütme Kararı ile Donetsk Halk Cumhuriyeti (“DHC”), Luhansk Halk Cumhuriyeti (“LHC”) ve Kapsam Dahilindeki Bölgeler olarak tanımlanan bölgeler (“Kapsam Dahilindeki Bölgeler”) bakımından Yabancı Varlıklar Kontrol Ofisi (“OFAC”) tarafından yayımlanan yaptırımlar getirilmektedir. Kapsam Dahilindeki Bölgeler ABD ambargolu bölgelerdir. Kırım’a kapsamlı bölgesel yaptırımlar uygulayan 13.685 sayılı Yürütme Kararından sonra modellenen 14.065 sayılı Yürütme Kararı, Kapsam Dahilindeki Bölgelere özellikle herhangi bir mal, hizmet veya teknolojinin ihracatı ve ithalatı ve buna bağlantılı iş ve işlemleri yasaklayan geniş bir ambargo uygulamaktadır. Ayrıca bu bölgelerde faaliyet gösterdiği belirlenen kişilere, bağlı kuruluş ve ortaklarına da engelleme yaptırımları uygulanmasına izin verilmektedir.

OFAC, bu yeni yaptırımlarla ilgili olarak birkaç genel lisans yayınlamıştır. 17 No'lu Genel Lisans, Kapsam Dahilindeki Bölgeleri içeren belirli operasyonların, sözleşmelerin ve işlemlerin 23 Mart 2022'ye kadar sona erdirilmesine izin vermektedir. Ek genel lisanslar, Kapsanan Bölgelerdeki belirli insani yardım faaliyetlerine izin vermektedir.

Amerika Birleşik Devletleri yukarıda belirtilenlere ek olarak aşağıdaki önlemleri almıştır:

• Rus savunma sanayisinin finansmanı için çok önemli olduğu anlaşılan iki büyük Rus finans kuruluşu – VEB ve PSB ve bunların 42 iştiraki, SDN ( Özel Olarak Belirlenmiş Vatandaşlar ve Engellenmiş Kişiler) olarak belirlenmiştir. 3 No'lu Genel Lisans, VEB ile yapılan işlemlerin 24 Mart 2022'ye kadar sona erdirilmesine izin vermektedir.
• 14.024 sayılı Yürütme Kararı uyarınca, ABD Hazine Bakanlığı, Rus ekonomisinin finansal hizmetler sektöründe faaliyet gösteren veya faaliyet gösteren kişilere karşı yaptırımlara izin veren bir karar yayınlamıştır. Böyle bir karar, Rus finans sektöründe faaliyet gösteren kişileri yaptırım riskine maruz bırakırken, yalnızca ABD hükümeti tarafından özel olarak belirlenmiş taraflara ambargo uygulanmaktadır. Rus teknolojisi ve savunma ve ilgili malzeme sektörleri, 14.024 sayılı Yürütme Kararı’nda doğrudan hedef alınmıştır.

OFAC ayrıca, Kapsanan Bölgeleri içeren belirli işlemleri yetkilendiren altı Genel Lisans yayınlamıştır, bunların başlıcaları aşağıda belirtilmiştir:

Genel Lisans 17: Ukrayna'nın DNR veya LNR bölgeleri ve 21 Şubat 2022'den önce yürürlükte olan mal, hizmet veya teknolojinin ihracatını, yeniden ihracatını, satışını veya tedarikini veya ithalatını içeren operasyonlar, sözleşmeler veya diğer anlaşmalar 23 Mart 2022 tarihine kadar sona erdirilecektir.

Genel Lisans 19: Kapsanan Bölgelere telekomünikasyonun alınması veya iletilmesi için olağan ve gerekli olan işlemlere izin vermektedir.

Genel Lisans 22: Anlık mesajlaşma, sohbet ve e-posta gibi internet üzerinden kişisel iletişim alışverişi ile ilgili hizmetlerin Amerika Birleşik Devletleri'nden veya ABD'li kişiler tarafından Kapsam Dahilindeki Bölgelere doğrudan veya dolaylı olarak ihracatına ve yeniden ihracatına izin vermektedir.

II. Birleşik Krallık Tarafından Uygulanan Yaptırımlar
22 Şubat 2022'de Birleşik Krallık tarafından 5 banka (Bank Rossiya, IS Bank, Genbank, PSB ve the Black Sea Bank for Development and Reconstruction) ve 3 kişi (Gennady Timchenko, Boris Rotenberg ve Igor Rotenberg) belirlenmiş olup; Birleşik Krallık'taki kişilerin, bu bankaların ve bireylerin ve yeni atanan tarafların sahip olduğu veya kontrol ettiği kuruluşların yararına fon veya ekonomik kaynaklar sağlamaları veya bunlarla iş yapmaları yasaklanmıştır.

Ek olarak, Birleşik Krallık hava sahası Rus uçaklarına kapatılmıştır.

III. Avrupa Birliği Tarafından Uygulanan Yaptırımlar
Avrupa Birliği (“AB”) tarafından yayınlanacak liste ile belirlenecek olan Rusya'nın Kapsam Dahilindeki Bölgelerde ilerlemelerinde kilit rol oynayan 378 kişi ve kuruluşun AB yaptırıma tabi kişiler listesine eklenmesini ve borsada işlem gören kişilerin AB'deki varlıklarının dondurulmasını, kendilerine fon sağlanmasının yasaklanmasını ve AB'ye seyahatlerinin veya AB'den geçişlerinin yasaklanmasını içermektedir.

Mal ithalatı ve belirli mal ve teknolojilerin ihracatına ilişkin bir yasak (AB tarafından yayınlanacak), ticaret ve belirli ekonomik sektörlerle ilgili yatırımlara ilişkin kısıtlamalar (yayınlanacak) dahil olmak üzere, AB ile Kapsam Dahilindeki Bölgeler arasındaki mal ticaretine ilişkin kısıtlamalar ve turizm hizmetlerinin yasaklanması; ve Rusya Federasyonu ve Merkez Bankası da dahil olmak üzere hükümeti tarafından AB'nin sermaye ve finans piyasalarına ve hizmetlerine erişime ilişkin ilave kısıtlamalar uygulanmasına karar verilmiştir.

Ek olarak, AB hava sahası Rus uçaklarına kapatılmıştır.

IV. Rusya’nın Karşı Yaptırımları
Rusya yukarıda belirtilmiş olan yaptırımlara karşı olarak AB ülkelerine doğal gaz tedarikini azaltmak dışında herhangi bir ek yaptırım uygulamamaktadır.

B. SWIFT YAPTIRIMI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME

Yapılması beklenen yaptırımlardan bir tanesi de belirlenen Rus bankalarının uluslararası para transferi sağlayan SWIFT sisteminden çıkarılmasıdır. SWIFT, tek bir kurumun kendi sistemini geliştirmesini ve tekel olmasını istemeyen Amerikan ve Avrupa bankaları tarafından yaratılmıştır. ABD Federal Rezervi ve İngiltere Bankası da dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki büyük merkez bankalarıyla ortaklaşa Belçika Ulusal Bankası tarafından denetlenmektedir. Bu aşamada hangi Rus bankalarının SWIFT'den çıkarılacağı bilinmemekle beraber; bunun önümüzdeki günlerde netleşmesi beklenmektedir.

Bu yaptırımdaki amaç, Rus şirketlerinin SWIFT tarafından sağlanan sorunsuz ve anlık işlemlere erişimini kaybetmesi ve değerli enerji ve tarım ürünleri için yapılan ödemeler ciddi şekilde kesintiye uğratmaktır. Burada en temel amaç, Rusya’nın ithalat ve ihracatını sekteye uğratmaktır.

SWIFT sistemi, dövizle yapılan tüm ödemeleri ilgilendiren bir sistem olduğu için Rusya’nın dış dünya ile yaptığı her türlü ekonomik alışveriş bu kısıtlamadan etkilenecektir. İhracat, ithalat, turizm, inşaat ve doğrudan yatırımı olan giyim, içecek, perakende gibi birçok sektör bundan zarar görecektir. Tüm Rus bankalarının sistemden çıkarılmaması ekonomik ilişkilerin dolaylı yoldan şimdilik ilerleyebileceğini göstermekle beraber, bu durum, maliyeti ve genel ödeme risklerini arttıracaktır. Bu sebeple, yaptırımlardan bağımsız zorunlu olmayan ticari aktiviteler azalacaktır.

Bankaların, gecikmeler ve ekstra maliyetler ekleyerek ve nihayetinde Rus hükümeti için olan gelirleri keserek, birbirleriyle doğrudan anlaşmaları gerekmektedir. Belirtmek gerekir ki böyle bir yaptırıma hazırlanmak için Rus hükümeti, kart ödemelerini işlemek için “Mir” olarak bilinen bir Ulusal Ödeme Kartı Sistemi oluşturmuştur ancak, şu anda birkaç yabancı ülke bunu kullanmaktadır. Türkiye de Mir Card’a entegre ülkeler arasında bulunmakta olup 2019 sonrası da İş Bankası, Ziraat Bankası ve Vakıfbank, Mir Card sistemine entegre olmuşlardır. Bu bakımdan, Rusya’dan gelecek ödemeler için Mir Card’ları bahsi geçen bankalar aracılığıyla Türkiye’de kullanabilecektir. Ancak entegre Türk bankasına ödeme yine SWIFT sistemi üzerinden yapılmaktadır. Burada yine yaptırım dışı bankaların devreye girmesi veya ulusal paralarla ödemelerin gerçekleştirilmesi seçenekleri devreye girebilecektir.

Son güncellemelere göre Mastercard, yaptırım uygulanan bankaların sistemden bağlantısının kesildiğini bildirmiştir. Yaptırım nedeniyle Rus bankaları VTB Bank, Otkritie Bank, Sovcombank, Promsvyazbank ve Novikombank müşterilerinin sahip olduğu Mastercard kredi kartlarının yurt dışında çalışmayacağı ve bu kartların ancak Rusya içinde kullanılabileceği ifade edilmiştir. Ancak bu bankaların verdiği kartların ülke içindeki Hızlı Ödeme Sistemi (SBP) ve Ulusal Ödeme Kartı Sistemi (NSPK) üzerindeki faaliyetleri sürmeye devam edecektir.

Bununla birlikte yaptırım uygulanan bankaların müşterileri, Rusya içerisinde Apple Pay ve Google Pay üzerinden işlem gerçekleştiremeyecek olup; Apple Pay, Google Pay üzerinden yapılan işlemlerin, yaptırımlardan etkilenen VTB Bank, BM-Bank, Sarovbusinessbank, Otkritie, Sovcombank, Novikombank, RGS-Bank kredi kartlarıyla çalışmayacağı da açıklanırken, ancak Rusya sınırları içerisinde çevrimiçi mağazalar da dahil olmak üzere satılan ürün ve hizmetler için yapılan temassız ödemelerde herhangi bir kısıtlama getirilmeyeceği ifade edilmiştir.

Rusya ile Türkiye arasında özellikle gıda ve turizm alanlarında büyük bir ticari ilişki bulunmaktadır. Rusya’nın ödeme sistemleri konusunda yaşayacağı problemler Türk şirketlerinin ihracat yapma kapasitesini zorlayabilecek ve tahsilat süreçlerini geciktirebilecektir. Bu da alternatif pazar arayışlarına sebep olabilecektir. Türkiye'nin, Rusya ve Ukrayna'dan önemli ölçüde tahıl ithal etmesi sebebiyle de uzun sürecek sıkıntılar Türkiye'deki gıda fiyatlarının artmasına neden olabilecektir. Turizm bakımından ise Turizm için Türkiye’ye gelen kişilerin, turizmcinin verdiği hizmetin ödemesini yapamaması sonucu doğabilecek olup; bu da Turizm sektörünü olumsuz yönde etkileyebilecektir.

Rusya’nın SWIFT sisteminden çıkartılmasının bir etkisi olarak da, Rus firmalar ile halihazırda yürütülmekte olan ticari ilişkilerde ödeme yükümlülükleri sekteye uğrayabilecek ve sözleşmesel yükümlülükler açısından tam ve zamanında ifa edilememe riski ile karşılaşılabilinecektir.

C. ABD TARAFINDAN HALİHAZIRDA UYGULANAN AMBARGOLARIN ETKİLERİ BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME

ABD tarafından uygulanan ambargoların çoğunluğu ABD şirketlerini ve ABD kişilerini ilgilendirmektedir. Bu bakımdan, tüm ABD'li kişiler, nerede bulunduklarına bakılmaksızın, tüm ABD vatandaşları ve daimi ikamet eden yabancılar, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki tüm kişi ve kuruluşlar, tüm ABD anonim şirketleri ve bunların yabancı şubeleri dahil olmak üzere OFAC düzenlemelerine uymalıdır. Türkiye’de Türk hukukuna göre kurulmuş şirketler bakımından bahsi geçen yaptırımlardan etkilenmeyeceği değerlendirilebilecektir. Ancak yabancı sermayeli şirketler bakımından bu durum OFAC düzenlemeleri uyarınca ayrıca değerlendirilmelidir.

Bu yaptırımlardan, Kapsam Dahilindeki Bölgelerde faaliyet gösterdiği belirlenen kişilere, bunların bağlı kuruluşlarına ve ortaklarına ve ayrıca 14.065 sayılı Yürütme Kararı uyarınca belirlenen SDN'lere maddi yardım veya destek sağlayan kişilere engelleme yaptırımları uygulanması ancak Türk şirketlerini de etkileyebilecek bir yaptırımdır. Belirtildiği üzere Kapsam Dahilindeki Bölgelerde faaliyet gösterdiği belirlenen kişilere, bunların bağlı kuruluşlarına ve ortaklarına ve SDN olarak belirtilenlere maddi yardım ve destek sağlanmaması gerekmektedir.

Sonuç
Sonuç olarak, yukarıda detaylıca açıklanmış olan yaptırımların tümü Rus Şirket ve kişilerine yönelik olup halihazırda bu firmalar ile ticari ilişki yürütülmesi halinde Türk şirketlerini de doğrudan veya dolaylı olarak etkileyebilecek niteliktedir. Ateşkes ilan edilmediği sürece, bu yaptırımların artırılarak uygulanmaya devam edileceği tahmin edilmektedir. Dolayısıyla, anlık olarak bu konuda yeni gelişmeler gelmesi beklenmektedir.

MORAL | KINIKOĞLU | PAMUKKALE | KÖKENEK
Duygu Bozkurt Kadirhan, Kıdemli Avukat
İrem Tanık, Avukat
Zeynep Yalçın, Stajyer Avukat